Nhận thức của chúng ta thường là không hoàn hảo

SƯU TẦM - John Duong ngày 20 tháng 10 năm 2023

Chúng ta đều có những thiên kiến nhận thức (cognitive biases) có thể khiến chúng ta đưa ra những sai lầm trong phán đoán. Điều quan trọng là phải nhận thức được những thiên kiến của mình để chúng ta có thể cố gắng vượt qua chúng.

Dưới đây là một số thiên kiến nhận thức phổ biến:

Thiên kiến xác nhận (Confirmation bias): Xu hướng tìm kiếm, ủng hộ và giải thích thông tin theo cách xác nhận niềm tin hiện có của chúng ta.

Thiên kiến sẵn có (Availability heuristic): Xu hướng đánh giá khả năng xảy ra của một sự kiện dựa trên mức độ dễ dàng mà chúng ta có thể nghĩ ra ví dụ về sự kiện đó.

Thiên kiến neo đậu (Anchoring bias): Xu hướng dựa quá nhiều vào thông tin đầu tiên mà chúng ta nhận được khi đưa ra quyết định.

Thiên kiến lạc quan (Optimism bias): Xu hướng đánh giá quá cao khả năng xảy ra những điều tích cực và đánh giá quá thấp khả năng xảy ra những điều tiêu cực.

Thiên kiến tự phục vụ (Self-serving bias): Xu hướng nhận công lao cho những thành công của mình và đổ lỗi cho những thất bại của mình cho các yếu tố bên ngoài.

Những thiên kiến nhận thức này có thể ảnh hưởng đến chúng ta theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ, thiên kiến xác nhận có thể khiến chúng ta bỏ qua thông tin mâu thuẫn với niềm tin của mình, dẫn đến những quyết định thiếu sáng suốt. Thiên kiến sẵn có có thể khiến chúng ta đánh giá quá cao khả năng xảy ra những sự kiện dễ nhớ, chẳng hạn như tai nạn máy bay, ngay cả khi chúng thực sự rất hiếm. Thiên kiến neo đậu có thể khiến chúng ta đưa ra những quyết định không sáng suốt khi chúng ta được cung cấp thông tin ban đầu sai lệch.

Mặc dù chúng ta không thể loại bỏ hoàn toàn những thiên kiến nhận thức của mình, nhưng chúng ta có thể học cách nhận biết chúng và giảm thiểu tác động của chúng. Một số cách để làm điều này bao gồm:

• Tìm kiếm thông tin trái chiều với niềm tin của bạn.

• Cân nhắc các khả năng thay thế trước khi đưa ra quyết định.

• Kiểm tra lại những giả định của bạn.

• Hãy cởi mở với những quan điểm khác biệt.

• Nhận thức được những thiên kiến nhận thức phổ biến.

Bằng cách nhận thức được những thiên kiến nhận thức của mình, chúng ta có thể đưa ra những quyết định sáng suốt hơn và tránh những sai lầm trong phán đoán.

Một số ví dụ về thiên kiến nhận thức trong tiếng Việt

• Thiên kiến xác nhận: Khi nghe ai đó nói rằng người miền Nam lười biếng, bạn có xu hướng nhớ lại những ví dụ về người miền Nam lười biếng mà bạn biết, và bỏ qua những ví dụ về người miền Nam chăm chỉ.

• Thiên kiến sẵn có: Sau khi xem một bộ phim về một vụ cướp ngân hàng, bạn có thể nghĩ rằng cướp ngân hàng là một việc xảy ra thường xuyên, ngay cả khi thực tế thì nó rất hiếm.

• Thiên kiến neo đậu: Nếu bạn được hỏi bạn nghĩ giá trị của một ngôi nhà là bao nhiêu, và người bán hàng nói với bạn rằng họ đang bán nó với giá 1 triệu đô la, bạn có thể có xu hướng đưa ra mức giá cao hơn cho ngôi nhà đó, ngay cả khi nó không đáng giá nhiều.

• Thiên kiến lạc quan: Bạn có thể nghĩ rằng bạn có nhiều khả năng thành công hơn người khác, ngay cả khi bạn không có nhiều bằng chứng để hỗ trợ niềm tin đó.

• Thiên kiến tự phục vụ: Nếu bạn làm bài kiểm tra tốt, bạn có thể cho rằng đó là do bạn thông minh và chăm chỉ, nhưng nếu bạn làm bài kiểm tra kém, bạn có thể cho rằng đó là do bài kiểm tra quá khó hoặc giáo viên không thích bạn.

Bằng cách nhận thức được những thiên kiến nhận thức của mình, chúng ta có thể đưa ra những đánh giá khách quan hơn về bản thân, người khác và thế giới xung quanh.