BÀI HỌC TỪ TRUNG QUỐC

lienhiephoi
4 hours ago
6 min read

John the Baptist Ngô Hoàn

Liên Hiệp Hội ngày 22 tháng 12 năm 2025

Trong nhiều thập kỷ, thế giới đã dõi theo Trung Quốc với sự kinh ngạc. Đó là một "phép màu kinh tế" đúng nghĩa: nhấc bổng 800 triệu người thoát khỏi cảnh nghèo đói, xây dựng những thành phố khổng lồ chỉ trong vài tháng và trở thành "công xưởng của thế giới". Nhưng hôm nay, những ánh hào quang đó đang mờ dần, nhường chỗ cho một thực tại khắc nghiệt hơn: Trung Quốc đang đứng trước một cuộc trượt dài đau đớn trở lại sự nghèo khó.

Hãy tưởng tượng bạn dành dụm cả đời để mua một căn hộ trị giá 400.000 USD, tin rằng đó là tấm thẻ bảo hiểm cho tương lai. Nhưng chỉ vài năm sau, giá trị của nó chỉ còn một nửa. Đó là câu chuyện của Jang Wai ở Thâm Quyến, và cũng là bi kịch của hàng triệu gia đình trung lưu Trung Quốc.

Tại Trung Quốc, 70% tài sản của người dân nằm ở bất động sản (so với chỉ 35% ở Mỹ). Khi thị trường này sụp đổ, họ không chỉ mất tiền, họ mất tất cả.

Con số gây sốc: Trung Quốc có đủ số căn hộ trống để chứa 3 tỷ người – gấp đôi dân số hiện tại của họ.
Những "gã khổng lồ" gục ngã: Evergrande và Country Garden đã vỡ nợ với số tiền còn lớn hơn cả GDP của nước Pháp.
Mô hình lừa dối: Các chủ đầu tư bán nhà khi chưa xây xong, lấy tiền của người mới để hoàn thiện cho người cũ. Khi vòng xoáy dừng lại, hơn 20 triệu căn hộ đã thanh toán có nguy cơ không bao giờ được bàn giao.

Tại sao một nền kinh tế năng động lại rơi vào bế tắc? Câu trả lời nằm ở sự thay đổi trong cách điều hành. Dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, nguyên tắc cốt lõi đã chuyển từ "phát triển" sang "kiểm soát".

Cái giá của sự chỉ trích: Jack Ma – biểu tượng của khởi nghiệp Trung Quốc – đã "biến mất" sau một bài phát biểu thẳng thắn. Giá trị của Alibaba bốc hơi 400 tỷ USD chỉ sau một đêm.
Luật chống gián điệp: Những quy định mơ hồ khiến các nhà đầu tư nước ngoài lo sợ. Năm 2023, vốn đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc giảm tới 80%. Họ sẵn sàng từ bỏ thị trường lớn nhất thế giới để đổi lấy sự an toàn.

Chúng ta từng thấy nhãn "Made in China" ở khắp mọi nơi. Nhưng thời thế đã thay đổi. Apple đang chuyển sản xuất sang Ấn Độ; Samsung, Nike đã chọn Việt Nam; ngay cả hãng xe điện BYD của Trung Quốc cũng đang xây nhà máy tại Mexico và Thái Lan.

Tại sao họ rời đi?

Chi phí nhân công: Lương công nhân Trung Quốc đã tăng gấp ba lần trong thập kỷ qua. Việt Nam hiện có chi phí chỉ bằng một nửa.
Dân số già hóa: Lực lượng lao động Trung Quốc đang thu hẹp 3 triệu người mỗi năm.
Căng thẳng địa chính trị: Các công ty không còn muốn đặt tất cả "trứng" vào một giỏ Trung Quốc đầy rủi ro.

Đáng sợ hơn cả nợ nần là một xã hội đang già đi nhanh chóng. Cứ 17 người chết đi thì chỉ có 10 em bé chào đời. Đến năm 2035, cứ 3 người Trung Quốc thì có 1 người trên 60 tuổi. 400 triệu người già sẽ tạo ra áp lực khổng lồ lên hệ thống y tế và hưu trí trong khi lực lượng lao động tạo ra của cải lại ngày càng ít đi.

Sự trượt dốc của Trung Quốc không chỉ là một vấn đề kinh tế, đó là một lời cảnh tỉnh về việc dựa quá nhiều vào nợ nần, vào bất động sản và vào một hệ thống kiểm soát quá chặt chẽ làm thui chột sự sáng tạo.

Thế giới đang chứng kiến sự chuyển dịch quyền lực kinh tế sang những khu vực năng động hơn, nơi sự minh bạch và tự do kinh doanh được tôn trọng. Đối với những quốc gia lân cận như Việt Nam, đây vừa là thách thức nhưng cũng là cơ hội vàng để đón nhận làn sóng chuyển dịch và khẳng định vị thế của mình trên bản đồ toàn cầu.

Khi nhìn thấy nền kinh tế khổng lồ của Trung Quốc lung lay, chúng ta nhận ra một sự thật hiển nhiên: Sự thịnh vượng bền vững không bao giờ có thể tồn tại nếu thiếu đi tự do. Một hệ thống mà ở đó những người tài năng nhất như Jack Ma bị vùi dập, nơi các con số thống kê bị che đậy, và nơi quyền lợi của người dân bị hy sinh cho những dự án "tăng trưởng ảo" là một hệ thống đang tự đào mồ chôn mình.

Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ lịch sử. Làn sóng dịch chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang Việt Nam chỉ là cơ hội ngắn hạn. Để thực sự hóa rồng và không rơi vào cái bẫy như láng giềng, Việt Nam cần một động cơ vĩnh cửu: tự do hóa toàn diện.

Sự suy thoái của Trung Quốc bắt đầu khi chính quyền siết chặt quyền kiểm soát tư tưởng. Khi người dân không được quyền lên tiếng về những sai phạm của các tập đoàn bất động sản, hay khi các chuyên gia kinh tế bị buộc phải im lặng trước những rủi ro nợ nần, hậu quả là một cuộc khủng hoảng toàn diện.

Tại Việt Nam, cuộc đấu tranh cho dân chủ không chỉ là câu chuyện của các nhà hoạt động, mà là điều kiện sống còn cho nền kinh tế:

Tính minh bạch: Nếu không có báo chí tự do để giám sát các dự án đầu tư công, tiền thuế của người dân sẽ tiếp tục bị đổ vào những "quả đấm thép" thua lỗ hay những dự án bất động sản đầu cơ không lối thoát.
Quyền tài sản: Người dân cần một hệ thống luật pháp thượng tôn và độc lập để đảm bảo rằng sổ đỏ trên tay họ hay cổ phiếu họ nắm giữ không bốc hơi vì những quyết định hành chính duy ý chí.

Trung Quốc đang chứng kiến một cuộc "chảy máu chất xám" thầm lặng. Những kỹ sư trẻ, những nhà đổi mới thay vì cống hiến cho đất nước lại chọn cách lái xe giao hàng hoặc tìm đường ra nước ngoài vì họ không thấy được tương lai trong một xã hội bị kiểm soát quá mức.

Việt Nam sẽ chỉ thực sự bứt phá khi thế hệ trẻ – những người am hiểu công nghệ và khao khát hội nhập – cảm thấy họ có quyền tham gia vào việc quyết định vận mệnh quốc gia. Một xã hội dân chủ, nơi mỗi ý kiến khác biệt được tôn trọng, chính là môi trường tốt nhất để nuôi dưỡng sự sáng tạo và đổi mới – thứ mà tiền bạc hay các khu công nghiệp thô sơ không bao giờ mua được.

Sự suy yếu của mô hình độc tài tại Trung Quốc đã chứng minh rằng: Sự kiểm soát có thể tạo ra những tòa nhà cao tầng nhanh chóng, nhưng chỉ có tự do mới tạo ra được một quốc gia hùng cường lâu dài.

Cuộc đấu tranh cho tự do và dân chủ tại Việt Nam không chỉ là vì quyền con người cơ bản, mà còn là để xây dựng một nền móng vững chắc cho sự giàu có của mọi gia đình Việt. Khi người dân được thực sự làm chủ, khi tiếng nói của họ có trọng lượng, thì những bi kịch như hàng triệu căn nhà trống hay nợ nần chồng chất sẽ không còn đất diễn.

Tương lai của Việt Nam nằm trong tay chính chúng ta – những người dám khao khát một sự thay đổi thật sự dựa trên các giá trị tự do, công bằng và bác ái.