LỘ TRÌNH HỘI ĐỒNG QUỐC DÂN

Ban Tuyên Huấn – Đảng Dân Tộc Việt Nam, ngày 5 tháng 5 năm 2025

Xin mượn đôi dòng trong một bức thư của cụ Phan Bội Châu gửi cho đồng bào năm 1927 để mở đầu cho tham luận hôm nay:

"Việc dân việc nước là việc của dân, người dân có quyền biết, quyền bàn, quyền kiểm soát. Nếu còn một người Việt không biết quyền làm dân thì dân tộc ấy chưa thể có ngày quang phục."

Gần một thế kỷ trôi qua, câu nói ấy vẫn như một hồi chuông ngân mãi trong lòng những ai trăn trở cho vận nước. Và hôm nay, giữa thế kỷ XXI, chúng ta — những người Việt trong và ngoài nước — lại đứng trước một câu hỏi sống còn:

Làm thế nào để tiếng nói của nhân dân thực sự được lắng nghe và thể chế dân chủ thật sự được kiến tạo, trong bối cảnh mà các thiết chế quyền lực hiện hữu đã rơi vào khủng hoảng tính chính danh và xa rời lợi ích cộng đồng?

Từ nỗi trăn trở ấy, tham luận này xin đề nghị và phân tích về việc hình thành một thực thể chính trị mới — Hội đồng Quốc dân, hoạt động theo mô thức một Quốc hội dân sự. Đây không chỉ là một phương án tổ chức mang tính kỹ thuật, mà còn là biểu hiện của khát vọng tự quyết, là biểu tượng cho quyền làm chủ tối thượng của người dân Việt Nam.

Thực trạng và vấn đề đặt ra

1. Khủng hoảng tính chính danh của Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.

Trong mọi nhà nước pháp quyền dân chủ, quốc hội đóng vai trò là cơ quan đại diện cao nhất của nhân dân, nơi thể hiện ý chí và quyền lực của toàn dân. Tuy nhiên, tại Việt Nam, Quốc hội hiện tại vận hành theo cơ chế một đảng lãnh đạo toàn diện, các ứng viên đại biểu phần lớn, nếu không muốn nói là hoàn toàn, được sàng lọc và giới thiệu bởi Mặt trận Tổ quốc — một tổ chức ngoại vi của Đảng Cộng sản.

Hệ quả là suốt hàng chục năm qua, Quốc hội Việt Nam chưa từng đóng vai trò là cơ quan phản biện hay đối trọng quyền lực thực sự. Nhiều quyết định liên quan đến sinh mệnh chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước đều được thông qua với tỷ lệ phiếu gần như tuyệt đối, mà không phản ánh được sự đa dạng trong ý chí và nguyện vọng của hàng chục triệu người dân.

Điều nguy hiểm hơn là tính chính danh của cơ chế này đang bị xói mòn nghiêm trọng trong lòng nhân dân, khi mà các vấn đề nhân quyền, môi trường, tự do ngôn luận, chống tham nhũng… không được nghị trường đề cập một cách thực chất và thẳng thắn.

2. Nhu cầu hiện hữu của một thiết chế đại diện dân sự

Ở bất kỳ quốc gia nào, khi tiếng nói của nhân dân không được thể chế chính thức lắng nghe, tất yếu sẽ hình thành các thực thể đại diện ngoài nhà nước, ngoài hệ thống nhà nước. Từ Quốc hội lưu vong Tây Tạng, Hội đồng Dân sự Myanmar, Chính phủ Lưu vong Syria… cho đến các diễn đàn dân sự như Hội nghị Dân chủ Ba Lan những năm 1980, lịch sử đã chứng minh vai trò thiết yếu của những tổ chức như vậy trong tiến trình đấu tranh cho quyền dân tộc tự quyết và dân chủ hóa đất nước.

Với Việt Nam, tình trạng kiểm duyệt, hạn chế tự do bầu cử và không gian xã hội dân sự bị thu hẹp đến nghẹt thở đang đẩy cộng đồng người Việt trong và ngoài nước vào tình thế phải tìm một thực thể chính trị đại diện thay thế. Một Quốc hội dân sự — do nhân dân tự tổ chức, tự bầu chọn — sẽ là phương án khả thi và cần thiết nhất lúc này.

Đề xuất mô hình Hội đồng Quốc dân như một Quốc hội dân sự

1. Khái niệm và căn bản pháp lý

Hội đồng Quốc dân là một tổ chức chính trị – dân sự độc lập với bộ máy quyền lực hiện hữu, hoạt động dựa trên nguyên tắc dân chủ trực tiếp, công khai, tự nguyện và không bị chi phối bởi bất kỳ thế lực chính trị nào. Đây là một thực thể dân sự mang tính đại diện, được cộng đồng người Việt trong và ngoài nước không Cộng sản tín nhiệm bầu chọn.

Về mặt pháp lý, Hội đồng Quốc dân là một tổ chức dân sự theo pháp luật quốc tế về quyền lập hội và quyền tham gia đời sống chính trị, được Hiến chương Liên Hiệp Quốc và Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền bảo vệ mà Việt Nam là nước thành viên.

2. Cơ sở chính trị và xã hội

Việc hình thành Hội đồng Quốc dân có thể căn cứ vào 3 cơ sở chính:

• Khủng hoảng tính chính danh của các thiết chế hiện hữu, đặc biệt là Quốc hội do Đảng Cộng sản kiểm soát tuyệt đối.

• Nhu cầu có một diễn đàn chính trị độc lập, nơi mọi người Việt yêu nước đều có thể đóng góp ý kiến và tham gia.

• Tinh thần tự quyết của người dân và cộng đồng người Việt hải ngoại, vốn luôn đau đáu với vận mệnh dân tộc và mong muốn góp phần vào công cuộc dân chủ hóa đất nước.

3. Mô thức tổ chức và hoạt động

Hội đồng Quốc dân có thể được tổ chức với 3 cấp độ:

• Hội đồng Lâm thời: Tập hợp các nhà hoạt động, trí thức, nhân sĩ và đại diện cộng đồng có uy tín, đóng vai trò chuẩn bị, soạn thảo quy chế tổ chức, thể lệ bầu cử và chương trình nghị sự.

• Hội đồng Quốc dân chính thức: Được bầu chọn rộng rãi, trực tiếp và công khai từ cộng đồng người Việt trong và ngoài nước. Mỗi đại biểu đại diện cho một khu vực, cộng đồng, hoặc tổ chức xã hội dân sự.

• Các Ủy ban chuyên trách: Như Ủy ban Hiến pháp, Nhân quyền, Kinh tế – Xã hội, Văn hóa – Giáo dục, Truyền thông – Ngoại giao… nhằm đảm nhiệm các vấn đề chuyên môn và tham mưu cho Hội đồng.

4. Phương thức bầu chọn

Việc bầu chọn đại biểu Hội đồng Quốc dân cần và có thẻ thực hiện qua các hình thức:

• Bầu cử trực tuyến: Ứng dụng công nghệ số, công nghệ mã hóa và xác thực danh tính để đảm bảo tính minh bạch, công bằng.

• Bầu trực tiếp tại các cộng đồng hải ngoại: Thông qua các tổ chức cộng đồng người Việt tại Mỹ, Canada, Pháp, Úc, Đức, Nhật Bản…

• Tiêu chuẩn ứng viên: Bất kỳ công dân Việt Nam hoặc người gốc Việt yêu nước, không phân biệt chính kiến, đảng phái, tôn giáo… đều có quyền ứng cử nếu đáp ứng các tiêu chí về đạo đức, năng lực và cam kết phục vụ nguyện vọng dân chủ.

Vai trò và ý nghĩa của Hội đồng Quốc dân

1. Là biểu tượng của quyền lực nhân dân

Hội đồng Quốc dân chính là biểu tượng cụ thể và sinh động cho quyền lực tối thượng của nhân dân trong một nền dân chủ đích thực. Trong bất kỳ thể chế dân chủ nào, nguyên tắc căn bản nhất là quyền lực thuộc về toàn thể nhân dân, chứ không phải một nhóm lãnh đạo hay tổ chức cầm quyền nào. Hội đồng Quốc dân, với tính chất đại diện dân sự rộng mở và độc lập, đóng vai trò hiện thực hóa nguyên tắc ấy bằng việc tạo ra một kênh tham gia chính trị thực chất cho người dân, đặc biệt trong những bối cảnh mà các cơ quan đại diện hiện hữu không còn phản ánh đúng tiếng nói và nguyện vọng của xã hội.

Sự tồn tại của Hội đồng Quốc dân giúp phá vỡ thế độc quyền đại diện lâu dài của bộ máy cầm quyền, mở ra không gian chính trị đa nguyên, nơi mọi tầng lớp nhân dân đều có thể cất lên tiếng nói, tham gia vào các quyết định quan trọng của đất nước. Thiết chế này cũng là nơi tập hợp ý chí cộng đồng, bảo vệ các giá trị nhân quyền, tự do và công bằng xã hội, đồng thời thể hiện rõ nguyên tắc: chỉ có nhân dân mới có quyền quyết định vận mệnh và tương lai dân tộc mình. Trong tiến trình đấu tranh cho dân chủ, sự ra đời và hoạt động của Hội đồng Quốc dân là bước đi quan trọng, thể hiện quyền làm chủ của người dân một cách rõ ràng và có tổ chức.

2. Là đối trọng chính trị và diễn đàn phản biện

Hội đồng Quốc dân có thể trở thành một đối trọng chính trị độc lập và cần thiết trong bối cảnh đất nước chưa có một nghị viện dân cử thực chất. Với vai trò như một nghị viện song song, Hội đồng không chỉ thảo luận, phản ánh tâm tư, nguyện vọng của nhân dân về tình hình đất nước mà còn chủ động ban hành các nghị quyết, tuyên bố nhân quyền và lên tiếng phản đối những hành động đàn áp tự do, quyền con người. Đây cũng là diễn đàn phản biện công khai, nơi các vấn đề quốc gia được tranh luận một cách dân chủ, minh bạch, giúp hạn chế tình trạng quyền lực tuyệt đối và độc quyền chính trị. Ngoài ra, Hội đồng Quốc dân còn có thể tham gia đóng góp ý kiến cho các bản dự thảo hiến pháp, phương án cải cách thể chế, cũng như lộ trình chuyển tiếp dân chủ trong tương lai. Qua đó, tạo nên một thiết chế phản biện mang tính xây dựng và thúc đẩy sự tiến bộ cho xã hội.

3. Tạo nền tảng thể chế cho giai đoạn hậu độc đảng toàn trị

Trong quá trình một quốc gia chuyển từ thể chế toàn trị sang dân chủ, khoảng trống quyền lực và sự thiếu vắng thiết chế chính trị hợp pháp rất dễ dẫn đến tình trạng hỗn loạn, xung đột phe nhóm và nguy cơ tái lập chế độ độc tài dưới hình thức mới. Lúc này, sự xuất hiện của một Hội đồng Quốc dân với tư cách là cơ chế chính trị – dân sự độc lập là vô cùng cần thiết. Hội đồng có thể đóng vai trò trung tâm trong việc soạn thảo hiến pháp lâm thời, xây dựng bộ khung pháp lý cho giai đoạn quá độ, bảo đảm quyền tự do dân sự và quyền con người được tôn trọng. Đồng thời, Hội đồng cũng có thể tổ chức các cuộc tổng tuyển cử công khai, minh bạch, lựa chọn ra một chính phủ dân cử hợp pháp, đại diện cho ý chí của toàn dân. Ngoài ra, với tính độc lập và đại diện rộng rãi, Hội đồng Quốc dân sẽ giám sát quá trình chuyển tiếp, bảo vệ những nguyên tắc dân chủ căn bản, ngăn ngừa các hành động lạm quyền và giúp đất nước tiến dần tới một nền chính trị ổn định, dân chủ và nhân văn.

4. Kết nối cộng đồng người Việt toàn cầu

Hội đồng Quốc dân không chỉ đóng vai trò trong nước mà còn giữ vị trí đặc biệt trong việc kết nối cộng đồng người Việt toàn cầu. Trong bối cảnh đất nước còn chia cắt bởi những khác biệt về chính kiến, hoàn cảnh sống và không gian địa lý, Hội đồng sẽ trở thành cầu nối vững chắc giữa các tổ chức xã hội dân sự, cộng đồng người Việt hải ngoại và các phong trào dân chủ trong nước. Thông qua đó, Hội đồng góp phần tạo dựng một diễn đàn chung, nơi mọi người Việt dù ở bất cứ đâu đều có thể cùng nhau chia sẻ ý tưởng, nguyện vọng và cùng chung tay đóng góp cho sự đổi thay dân chủ của đất nước. Việc kết nối và đoàn kết cộng đồng người Việt toàn cầu không chỉ giúp phong trào dân chủ trong nước có thêm nguồn lực và tiếng nói quốc tế, mà còn xây dựng được khối đoàn kết dân tộc bền chặt, vượt qua những khác biệt và khoảng cách địa lý, cùng hướng về mục tiêu chung là một Việt Nam tự do, dân chủ và nhân bản.

Đề nghị và lộ trình thực hiện

• Thành lập Ban Vận động lâm thời: Để chuẩn bị cơ sở pháp lý, quy chế tổ chức, tiêu chí ứng viên và chương trình nghị sự.

• Tiến hành các hội nghị dân chủ trực tuyến: Để lấy ý kiến cộng đồng và xây dựng đồng thuận.

• Tổ chức bầu chọn đại biểu lâm thời: Triển khai mô hình Hội đồng Quốc dân cấp khu vực trước khi mở rộng toàn cầu.

• Tổ chức phiên họp đầu tiên: Với tính chất hội nghị lập hiến để thông qua điều lệ và nghị trình.

Xin tạm thay lời kết

Lịch sử dân tộc Việt Nam trải qua bao biến cố thăng trầm chưa từng thiếu những con người kiên trung, những tiếng nói can trường và khát vọng tự do cháy bỏng. Từ những nghĩa sĩ chống ngoại xâm, các nhà yêu nước, đến những thế hệ đấu tranh cho quyền sống, quyền làm người trong thời hiện đại — mỗi thời kỳ đều có những người dám đứng lên, dám nói và dám trả giá cho lý tưởng của mình. Điều đất nước ta còn thiếu suốt nhiều thập kỷ qua không phải là những con người quả cảm, mà là một cơ chế đại diện thực sự của dân, vì dân và do dân — nơi mà tiếng nói và quyền lợi của người dân được bảo vệ bằng luật pháp và chính danh.

Chính vì thế, sự ra đời của Hội đồng Quốc dân với mô thức Quốc hội dân sự chính là lời đáp thiết thực và đầy ý nghĩa cho khát vọng dân chủ lâu dài của dân tộc. Đây không chỉ là một tổ chức chính trị đơn thuần, mà là hiện thân của ý chí cộng đồng, là tiếng nói tập thể của một dân tộc đang đứng dậy, đòi lại quyền làm chủ vận mệnh đất nước và tương lai của chính mình. Hội đồng sẽ là nơi tập hợp những người Việt tâm huyết ở trong và ngoài nước, cùng nhau xây dựng một diễn đàn dân chủ thực chất, thúc đẩy đối thoại chính trị, bảo vệ nhân quyền, và tạo nền móng thể chế cho một đất nước tự do, dân chủ.

Hội đồng Quốc dân không hứa hẹn con đường dễ dàng, nhưng nó khẳng định một điều quan trọng: quyền lực phải trở về với nhân dân. Dù con đường đi đến dân chủ còn nhiều gian nan, những cơ chế như thế này chính là điểm tựa để khơi dậy niềm tin và ý chí cộng đồng, để mỗi người dân cảm nhận rằng tiếng nói của mình có giá trị, mỗi hành động đều có ý nghĩa trong công cuộc đổi thay.

Xin được mượn lời của cố Tổng thống Václav Havel — người từng dẫn dắt Tiệp Khắc bước ra khỏi chế độ toàn trị — để kết thúc bài tham luận này:

"Hy vọng không phải là tin rằng mọi thứ sẽ tốt đẹp, mà là tin rằng những gì ta làm đều có ý nghĩa, dù kết quả thế nào."

Chính niềm tin ấy đã giúp các dân tộc từng bị kìm kẹp bởi độc tài đứng dậy và giành lại tự do. Chắc chắn dân tộc Việt Nam cũng sẽ có ngày ấy — khi quyền lực thật sự thuộc về nhân dân.