Nồi da nấu thịt, em nỡ lòng sao?

Ở Việt Nam trong thời Tây Sơn (1771-1802), hai anh em Nguyễn Nhạc và Nguyễn Huệ cũng đã suýt đánh nhau để tranh quyền, tranh bá. Nguyễn Nhạc khi đó yếu thế hơn, nên phải khóc mà nói mà với em trai của mình rằng:

“Bì oa chử nhục, đệ tâm hà nhẫn?”. Nghĩa là: nồi da nấu thịt, lòng em sao nỡ? Nguyễn Huệ nghe xong thấy cảm động mà nương tay, rồi cả hai nghị hòa với nhau.

Câu nói của Nguyễn Nhạc kể trên có lẽ là xuất phát từ tập quán của người dân Bình Định cổ xưa. Thuở xa xưa ấy, vật dụng bằng kim khí không sẵn có như bây giờ, vả lại đi săn bắn thì hành trang tối kỵ là cồng kềnh. Bởi thế, mỗi khi săn được hươu nai thì đám thợ săn thường hay lột da của chính con mồi đó ra để làm nồi mà nấu thịt. Do đó ca dao cổ ở Bình Định còn có câu:

“Da nai mà nấu thịt nai, Việc đời như thế không ai động lòng? Thịt nai mà chín bên trong, Da nai cũng cháy còn mong nỗi gì!”

Cảm động trước câu nói của Nguyễn Nhạc, người Bình Định thời đó đã diễn ý lại bằng câu ca dao:

“Lỗi lầm anh vẫn là anh, Nồi da xáo thịt sao đành hỡi em?”

“Củi đậu đun hột đậu” hay “Nồi da xáo thịt” tuy là những thành ngữ, điển tích có xuất xứ khác nhau nhưng có lẽ đều nêu ra một đạo lý nhằm cảnh tỉnh, khuyên răn con người ta: cho dù là anh em, họ hàng ruột thịt, hay những chốn thân tình, có mối quan hệ gắn bó khăng khít… thì cũng đều nên nương tựa, giúp đỡ lẫn nhau, tuyệt đối không được để xảy ra tình trạng anh em đổ máu, ‘huynh đệ tương tàn’. Trong kho tàng ca dao tục ngữ dân gian Việt Nam xưa cũng có viết:

“Khôn ngoan đối đáp người ngoài Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau”

Hay:

“Anh em như thể chân tay Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần”…

Đây đều là những truyền thống đạo lý tốt đẹp trong lẽ cư xử thường ngày mà mỗi người trong chúng ta đều nên xem trọng.