Bất đồng chính kiến giữa tự do và kiểm soát ở Việt Nam

Dương Trọng Văn ngày 24 tháng 1 năm 2024

Trong thế giới hiện đại, quyền tự do ngôn luận được tôn vinh là nền tảng của một xã hội dân chủ. Ở những quốc gia tự do, quyền nêu quan điểm bất đồng chính kiến, thậm chí mong muốn phe phái khác lên nắm quyền, là một quyền cơ bản được hiến pháp bảo vệ. Thế nhưng, tại Việt Nam, bức tranh về bất đồng chính kiến mang đến một gam màu hoàn toàn khác biệt, nơi tiếng nói phản biện thường bị coi như "lạc điệu" và phải đối mặt với những rủi ro đáng lo ngại.

Tự do trong lồng kính: Bất đồng chính kiến và bản chất của chế độ

Hiến pháp Việt Nam ghi nhận quyền tự do ngôn luận, song trên thực tế, quyền này bị giới hạn bởi quy định cấm "tuyên truyền, cổ vũ, lôi kéo, kích động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân", "phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc", "gây rối loạn an ninh trật tự xã hội". Những điều khoản này tạo ra một lằn ranh mơ hồ, khiến ranh giới giữa bất đồng chính kiến và vi phạm pháp luật trở nên mong manh. Điều này đặt người dân vào thế lưỡng nan, lo ngại rằng những lời nói, bài viết bày tỏ quan điểm trái chiều, thậm chí chỉ là mong muốn một sự thay đổi chính trị ôn hòa, có thể khiến họ phải trả giá đắt.

Bản chất của một chế độ độc đảng như Việt Nam khiến bất đồng chính kiến trở thành một mối đe dọa trực tiếp đến sự ổn định quyền lực của đảng cầm quyền. Chính quyền lo ngại rằng những tiếng nói phản biện sẽ tạo ra hiệu ứng domino, lan tỏa trong dư luận xã hội, từ đó uy hiếp đến vị thế lãnh đạo không thể tranh cãi của họ. Hệ quả là, các công cụ như kiểm duyệt báo chí, kiểm soát internet, áp lực xã hội, thậm chí bắt giam hay truy tố hình sự được sử dụng để kìm nén những tiếng nói khác biệt.

Những câu chuyện chưa kể: Người bất đồng chính kiến và hành trình chông gai

Lịch sử Việt Nam ghi dấu nhiều trường hợp cá nhân bất đồng chính kiến bị đàn áp, từ các trí thức, nhà báo đến cả những công dân bình thường. Điển hình như:

Trần Huỳnh Duy Thức: Bị kết án 16 năm tù giam vì tội "lan truyền thông tin chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam" chỉ vì đăng blog bày tỏ quan điểm chính trị cá nhân.
Blogger Phạm Đoan Trang: Bị bắt giam nhiều tháng vì tội "chống Nhà nước" qua các bài viết trên internet.
Luật sư Lê Quốc Quân: Bị xử án 30 tháng tù giam vì tham gia tổ chức được cho là có hoạt động "lật đổ chính quyền".

Những trường hợp này chỉ là một phần trong bức tranh rộng lớn về bất đồng chính kiến ở Việt Nam. Mỗi câu chuyện đều mang đến một góc nhìn sinh động về hành trình gian nan của những người dám vượt qua lằn ranh để cất lên tiếng nói phản biện. Họ không chỉ đối mặt với áp lực từ cơ quan an ninh mà còn phải gánh chịu sự dè bỉu, xa lánh từ một bộ phận xã hội bị chi phối bởi nỗi sợ hãi và áp lực tuân thủ khuôn khổ chính trị.

Tiếng nói thầm lặng và hy vọng le lói

Dù bị đàn áp, tiếng nói bất đồng chính kiến ở Việt Nam vẫn âm thầm tồn tại và lan tỏa theo những cách thức khác nhau. Mạng xã hội trở thành một diễn đàn mới, nơi các cuộc tranh luận về chính trị, xã hội diễn ra sôi nổi, mặc dù thường ẩn danh và đôi khi mang màu sắc bi quan. Nhiều tổ chức phi chính phủ hoạt động ngầm nhằm thúc đẩy nhân quyền, tự do ngôn luận, dù phải đối mặt với nhiều khó khăn.

Hy vọng nhen nhóm khi thế hệ trẻ Việt Nam ngày càng cởi mở hơn với những luồng thông tin đa chiều, quan tâm đến các vấn đề chính trị xã hội và mong muốn tham gia vào các cuộc đối thoại mang tính xây dựng. Trào lưu đòi hỏi minh bạch, phản biện chính sách xã hội, đấu tranh cho các quyền cơ bản như tự do ngôn luận, tự do báo chí đang nhận được sự đồng tình, ủng hộ ngày càng rộng rãi trong tầng lớp trí thức và người trẻ.

Nhìn về tương lai: Cân bằng giữa ổn định và tự do

Việt Nam đang đứng trước những thách thức và cơ hội to lớn trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng. Để phát triển bền vững, đất nước cần tiếp tục duy trì sự ổn định chính trị, xã hội, đồng thời mở rộng không gian cho tự do dân chủ, phát huy vai trò của người dân trong tham gia xây dựng đất nước.

Trong bối cảnh này, việc cân bằng giữa ổn định và tự do là một bài toán khó mà Việt Nam cần giải quyết. Ổn định chính trị là một điều kiện tiên quyết cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, tự do dân chủ cũng là một giá trị cốt lõi của một xã hội văn minh, hiện đại. Để đạt được sự cân bằng này, cần có sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị, từ Đảng, Nhà nước đến các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và người dân.

Về phía Đảng và Nhà nước, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế chính trị, pháp luật, bảo đảm quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do hội họp, lập hội,... theo tinh thần Hiến pháp và pháp luật. Đồng thời, cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của người dân về quyền và nghĩa vụ của công dân, về vai trò của tự do dân chủ trong xây dựng và phát triển đất nước.

Về phía người dân, cần nâng cao ý thức trách nhiệm, tích cực tham gia vào các hoạt động chính trị - xã hội, tham gia đóng góp ý kiến xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước. Đồng thời, cần ý thức được trách nhiệm của mình trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, giữ gìn sự ổn định chính trị - xã hội của đất nước.

Có thể thấy, việc cân bằng giữa ổn định và tự do là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự chung tay của cả xã hội. Với nỗ lực của cả hệ thống chính trị và người dân, Việt Nam sẽ từng bước xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, trong đó tiếng nói bất đồng chính kiến được tôn trọng, người dân được phát huy quyền và nghĩa vụ của mình trong tham gia xây dựng đất nước.