QUÂN ĐỘI LẬT ĐỔ CHÍNH QUYỀN, GIẢI PHÁP HAY TAI HỌA?

Nguyễn Võ Đài ngày 25 tháng 6 năm 2024

Lịch sử nhân loại ghi nhận không ít trường hợp quân đội lật đổ chính quyền, mang đến những thay đổi to lớn về chính trị, xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những cải thiện tích cực, những cuộc đảo chính quân sự cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ và hậu quả khó lường. Do đó, việc đánh giá khách quan vai trò của quân đội trong việc lật đổ chính quyền là điều vô cùng quan trọng để rút ra những bài học lịch sử quý giá.

Lợi ích tiềm ẩn của đảo chính quân sự:

• Loại bỏ chế độ độc tài, tham nhũng: Một số cuộc đảo chính quân sự được thực hiện nhằm lật đổ những chính quyền độc tài, tham nhũng, mang đến hy vọng về một xã hội công bằng, dân chủ hơn. Ví dụ điển hình là cuộc đảo chính của Mustafa Kemal Atatürk tại Thổ Nhĩ Kỳ năm 1923, góp phần đưa đất nước thoát khỏi ách thống trị của Ottoman, hướng đến hiện đại hóa và phát triển.

• Chấm dứt nội chiến, bạo lực: Trong bối cảnh nội chiến hoặc bạo lực leo thang, quân đội có thể can thiệp để lập lại trật tự, bảo vệ an ninh cho người dân. Ví dụ, cuộc đảo chính của Augusto Pinochet tại Chile năm 1973 chấm dứt cuộc nội chiến đẫm máu, tuy nhiên chế độ độc tài sau đó đã dẫn đến nhiều vi phạm nhân quyền.

• Thúc đẩy cải cách kinh tế, xã hội: Một số cuộc đảo chính quân sự đi kèm với những cải cách kinh tế, xã hội mạnh mẽ, giúp thúc đẩy phát triển đất nước. Ví dụ, cuộc đảo chính của Park Chung-hee tại Hàn Quốc năm 1961 đã khởi đầu cho giai đoạn tăng trưởng kinh tế thần kỳ của đất nước.

Nguy cơ và hậu quả tiềm ẩn của đảo chính quân sự:

• Bất ổn chính trị, vi phạm Hiến pháp: Đảo chính quân sự thường vi phạm Hiến pháp, gây ra bất ổn chính trị, tạo tiền lệ cho những cuộc đảo chính sau này. Việc quân đội nắm quyền lực có thể dẫn đến sự tập trung quyền lực quá mức, thiếu sự kiểm soát và giám sát của các cơ quan dân chủ.

• Vi phạm nhân quyền, đàn áp chính trị: Lịch sử cho thấy nhiều cuộc đảo chính quân sự đi kèm với vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, đàn áp chính trị đối với phe đối lập. Việc thiếu sự kiểm soát và giám sát có thể dẫn đến lạm dụng quyền lực, đàn áp người dân vô tội.

• Gây chia rẽ xã hội, cản trở phát triển: Đảo chính quân sự thường gây chia rẽ xã hội, tạo ra mâu thuẫn giữa phe ủng hộ và phe chống đối. Việc tập trung quyền lực vào tay quân đội có thể cản trở quá trình phát triển dân chủ, pháp quyền và các thể chế xã hội khác.

Vai trò của quân đội trong một xã hội dân chủ:

• Bảo vệ đất nước, an ninh quốc gia: Quân đội đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ đất nước khỏi các mối đe dọa bên ngoài, đảm bảo an ninh quốc gia. Việc xây dựng một quân đội chuyên nghiệp, hiện đại, trung thành với Hiến pháp và nhân dân là vô cùng cần thiết.

• Hỗ trợ chính quyền dân chủ trong trường hợp khẩn cấp: Trong trường hợp khẩn cấp như thiên tai, thảm họa hoặc nội loạn, quân đội có thể được huy động để hỗ trợ chính quyền dân chủ thực hiện các biện pháp ứng phó, cứu trợ. Tuy nhiên, việc huy động quân đội cần được thực hiện theo quy định của pháp luật và dưới sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan nhà nước.

• Góp phần xây dựng xã hội văn minh, phát triển: Quân đội có thể tham gia vào các hoạt động xã hội, kinh tế, góp phần xây dựng xã hội văn minh, phát triển. Ví dụ, quân đội có thể tham gia xây dựng cơ sở hạ tầng, hỗ trợ phát triển nông nghiệp, giáo dục, y tế.

Quân đội lật đổ chính quyền là một vấn đề phức tạp với cả lợi ích và nguy cơ tiềm ẩn. Việc đánh giá vai trò của quân đội trong việc lật đổ chính quyền cần được thực hiện một cách khách quan, dựa trên bối cảnh lịch sử, xã hội cụ thể của từng quốc gia. Cần xây dựng một quân đội chuyên nghiệp, hiện đại, trung thành với Hiến pháp và nhân dân, đồng thời phát huy vai trò của quân đội trong việc bảo vệ đất nước, an ninh quốc gia và góp phần xây dựng một xã hội dân chủ, pháp quyền vững mạnh.

Xây dựng một xã hội dân chủ, pháp quyền vững mạnh là giải pháp lâu dài và bền vững thay thế cho việc can thiệp quân sự vào chính trị. Dưới đây là một số yếu tố quan trọng để xây dựng một xã hội dân chủ, pháp quyền:

• Hiến pháp được tôn trọng và tuân thủ: Hiến pháp là nền tảng của một nhà nước pháp quyền, quy định quyền hạn của các cơ quan nhà nước, bảo vệ quyền lợi của công dân. Việc tuân thủ Hiến pháp là điều kiện tiên quyết để duy trì trật tự xã hội và đảm bảo an ninh quốc gia.

• Các thể chế dân chủ hoạt động hiệu quả: Một nền dân chủ lành mạnh cần có sự tham gia của người dân vào các quá trình ra quyết định chính trị. Các cơ quan dân chủ như Quốc hội, Chính phủ, Tòa án cần hoạt động hiệu quả, minh bạch, chịu sự giám sát của nhân dân.

• Pháp luật được xây dựng và thực thi nghiêm minh: Hệ thống pháp luật đầy đủ, toàn diện và được thực thi nghiêm minh là yếu tố quan trọng để đảm bảo công bằng, trật tự xã hội. Việc xử lý vi phạm pháp luật cần công khai, minh bạch, không phân biệt đối xử.

• Xã hội dân sự phát triển: Xã hội dân sự đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát chính quyền, bảo vệ quyền lợi của công dân. Các tổ chức xã hội dân sự cần được hoạt động độc lập, tự do, đóng góp tích cực vào việc xây dựng và phát triển đất nước.

• Nền tảng văn hóa dân chủ được xây dựng: Xây dựng một nền tảng văn hóa dân chủ bao gồm các giá trị như tôn trọng nhân quyền, tự do ngôn luận, đa nguyên chính kiến là nền tảng vững chắc cho một xã hội dân chủ, pháp quyền. Việc giáo dục công dân về quyền và nghĩa vụ của mình là điều vô cùng quan trọng.

Những thay đổi chính trị xã hội tích cực và bền vững cần được thực hiện thông qua các biện pháp hòa bình, dân chủ. Cần xây dựng niềm tin của người dân vào các thể chế dân chủ và pháp luật. Quân đội cần trung thành với Hiến pháp và nhân dân, bảo vệ đất nước, an ninh quốc gia, đồng thời tôn trọng các hoạt động chính trị diễn ra theo Hiến pháp và pháp luật.

Lịch sử cho thấy, những quốc gia xây dựng được nền dân chủ, pháp quyền vững mạnh, tôn trọng Hiến pháp và quyền lợi của công dân thường ít xảy ra tình trạng bất ổn chính trị, đảo chính quân sự. Ngược lại, những quốc gia có chính phủ độc tài, tham nhũng, vi phạm nhân quyền thường dễ rơi vào vòng xoáy bất ổn, bạo lực và đảo chính.

Như vậy, thay vì can thiệp quân sự vào chính trị, giải pháp lâu dài và bền vững để xây dựng một đất nước văn minh, phát triển là xây dựng một nền dân chủ, pháp quyền vững mạnh, tôn trọng Hiến pháp, quyền lợi của công dân và phát huy vai trò của các thể chế dân chủ.